Osobliwe odbicie
Krytyczne spojrzenie, którym z łatwością obrzucamy innych, skierowane na nas samych nie lustruje już z równą bezwzględnością. Żywimy niechęć wobec luster, które odkrywają przed nami nasze niedoskonałości, przede wszystkim niedostatki charakteru. W makroskali funkcję zwierciadła dla społeczeństwa pełni między innymi sztuka zaangażowana, nierzadko stając ością w gardle. Szczególnie problematyczny, jest wizerunek narodu na tle XX-wiecznych zwyrodnień toczących ziemię w postaci różnych odmian totalitaryzmów. Główne role, w tym tragicznym spektaklu rozegranym na deskach Europy, należy rozdzielić między Niemcy i Rosję. Z perspektywy Polski, która byłą areną konfrontacji siły obu reżimów, mocno rysuje się różnica między optyką ofiary i kata. Nasz kraj wyniósł z tego okresu sińce i blizny, które czczone niczym relikwie, przypominają o przezwyciężonym ucisku.